مقدمه دارودرماني تومورهاي غده هيپوفيز

تومورهاي غده هيپوفيز نتيجه رشد غيرعادي سلول‌ها هستند كه در غده هيپوفيز ايجاد مي‌شوند. برخي از تومورهاي غده‌هاي هيپوفيز، منجر به توليد مقدار زيادي از هورمون‌هايي مي‌شوند كه عملكردهاي مهم بدن را تنظيم مي‌كنند. همچنين، برخي ديگر از تومورهاي هيپوفيز باعث مي‌شوند سطح توليد هورمون‌هاي غده هيپوفيز كاهش پيدا كند. دارودرماني تومورهاي غده هيپوفيز، روش درماني است كه براي مبارزه با اين بيماري به كار گرفته مي‌شود.

بيشتر تومورهاي غده هيپوفيز، به‌صورت غيرسرطاني (خوش‌خيم) رشد مي‌كنند و آدنوم (adenoma) هستند. آدنوم‌ها در غده هيپوفيز يا بافت‌هاي اطراف آن باقي مي‌مانند و در ساير قسمت‌هاي بدن گسترش پيدا نمي‌كنند.

روش‌هاي مختلفي براي درمان تومورهاي غده هيپوفيز وجود دارد، ازجمله اين روش‌ها مي‌توانيم به دارودرماني، برداشتن تومور با عمل جراحي و كنترل رشد تومور اشاره‌كنيم. در ادامه دارودرماني و ساير اين روش‌ها را بررسي خواهيم كرد.

فهرست مطلب

• بررسي كلي روش‌هاي درمان
• انواع روش‌هاي درمان تومورهاي غده هيپوفيز با دارو
• درمان جايگزيني هورمون يا HRT
• دارودرماني
• تاثير دارودرماني بر تومورهاي غده هيپوفيز
• ساير روش‌هاي درمان تومورهاي غده هيپوفيز
• نظارت فعال
• جراحي
• پرتودرماني
• چه زماني از پرتودرماني استفاده مي‌شود
• درمان تومورهاي تهاجمي غده هيپوفيز
• جمع‌بندي
• منابع

بررسي كلي روش‌هاي درمان

براي درمان تومورهاي غده هيپوفيز، پزشكان مختلفي باهم همكاري مي‌كنند تا برنامه كلي درماني بيمار را كه تركيبي از روش‌هاي مختلف درمان، ازجمله دارودرماني تومورهاي غده هيپوفيز است، تهيه كنند. به تيم درمان، تيم چند رشته‌اي گفته مي‌شود. اين گروه‌هاي مراقبت از بيماران سرطاني، از متخصصان مراقبت‌هاي بهداشتي، مانند دستياران پزشك، پرستاران بخش ( oncology)،  مددكاران اجتماعي، داروسازان، مشاوران، متخصصان رژيم‌هاي درماني و... تشكيل‌شده‌اند.

انتخاب روش درماني مناسب بيمار به معيارهاي مختلفي بستگي دارد، ازجمله اين معيارها، موارد زير هستند:

• نوع و سطح تومور
• عوارض جانبي احتمالي
• ترجيحات بيمار
• وضعيت كلي سلامتي بيمار

انواع روش‌هاي درمان تومورهاي غده هيپوفيز با دارو

درمان سيستميك، روشي است كه در آن در طول درمان تومور از دارو استفاده مي‌شود. اين نوع داروها از طريق جريان خون، در تمام بدن پخش مي‌شوند. به‌صورت كلي براي استفاده از اين نوع درمان، بايد اين داروها توسط يك پزشك آنكولوژيست، يعني پزشكي كه در درمان سرطان با دارو تخصص دارد، يا يك پزشك متخصص غدد داخلي تجويز شوند. انواع روش‌هاي درمان سيستميك كه براي تومورهاي غده هيپوفيز مورداستفاده قرار مي‌گيرند، شامل موارد زير هستند:

• درمان جايگزيني هورمون
• دارودرماني تومورهاي غده هيپوفيز

در ادامه اين مطلب در مورد جزئيات هريك از اين روش‌هاي درمان سيستميك صحبت خواهيم كرد. يك فرد بيمار ممكن است يك نوع درمان سيستماتيك و يا هم‌زمان تركيبي از انواع اين درمان‌ها را دريافت كند. همچنين اين درمان‌ها ممكن است به‌عنوان بخشي از يك برنامه درماني كه شامل جراحي يا پرتودرماني است مورداستفاده قرار بگيرند.

داروهايي كه براي درمان تومورهاي غده هيپوفيز مورداستفاده قرار مي‌گيرند، به‌صورت مداوم در حال ارزيابي هستند. بهترين راه براي آشنايي با داروهايي كه براي شما تجويز مي‌شود، هدف از استفاده و عوارض جانبي آن‌ها و يا تداخل آن‌ها با داروهاي ديگر، صحبت كردن با پزشك معالج است. همچنين، در صورت استفاده از ساير داروهاي تجويزي يا مكمل‌هاي بدون نسخه حتماً بايد به پزشك خود اطلاع دهيد. كلينيك جامع قاعده جمجمه و هيپوفيز ايران با مديريت دكتر محمد صمديان، يكي از بهترين متخصصان جراحي مغز و اعصاب و ستون فقرات در تهران است كه آماده مشاوره و خدمات‌رساني به اين نوع بيماران است.

درمان جايگزيني هورمون يا HRT

اين درمان، معمولاً براي افرادي كه تومور غده هيپوفيز دارند، ضروري است. زيرا اين غده به دليل وجود بيماري، هورمون‌هاي كافي توليد نمي‌كند. بنابراين بيمار يك درمان جايگزين مانند قرص دريافت مي‎كند تا با مصرف منظم آن كم‌كاري غده هيپوفيز جبران شود. اين درمان ممكن است براي جايگزيني هورمون‌هاي زير به كار برود:

• هورمون‌هاي تيروئيد
• هورمون‌هاي آدرنال
• هورمون رشد
• هورمون تستوسترون در مردان
• هورمون استروژن در زنان

دارودرماني تومورهاي غده هيپوفيز

درصورتي‌كه تومورهاي غده هيپوفيز، منجر به توليد بيش‌ازحد هورمون شوند، مي‌توان از برخي داروها براي كنترل سطح هورمون‌ها استفاده كرد. داروهاي بروموكريپتين (bromocriptine) و كابرگولين (cabergoline) براي درمان تومورهايي كه پرولاكتين ترشح مي‌كنند، مورداستفاده قرار مي‌گيرند. از اكتروتيدها (Octreotide) مي‌توان براي درمان تومورهايي كه هورمون تحريك‌كننده تيروئيد ترشح مي‌كند نيز استفاده كرد. لازم به ذكر است كه اكتروتايد در درمان تومورهاي مترشح هورمون رشد موثر است.

تأثير دارودرماني بر تومورهاي غده هيپوفيز

در اغلب موارد تنها درمان موردنياز، دارودرماني است. داروهايي به نام آگونيست دوپامين (dopamine agonist) وجود دارند كه مي‌توانند مانع توليد بيش‌ازحد پرولاكتين (prolactin) توسط پرولاكتينوما (prolactinomas) شوند و تومورها را كوچك‌تر كنند. در دارودرماني، اغلب از داروهاي كابرگولين يا دوستينكس (Cabergoline (Dostinex)) يا بروموكريپتين يا پارلودل (bromocriptine (Parlodel)) استفاده مي‌كنند. هر دو اين داروها تأثير خوبي دارند، اما به نظر مي‌رسد كه كابرگولين بهتر عمل مي‌كند و زمان طولاني‌تري در بدن باقي مي‌ماند. پس به‌جاي هرروز، مي‌توان هفته‌اي يك يا دو بار آن را مصرف كرد. 

اكثر افراد مبتلابه پرولاكتينوما، مي‌توانند سطح پرولاكتين خود را با اين داروها كنترل كنند. همچنين، اين داروها، تقريباً تمام ماكروآدنوم‌هاي (macroadenomas) ترشح‌كننده پرولاكتين را كوچك‌تر مي‎كند.

درواقع، اين داروها آن‌قدر خوب عمل مي‌كنند كه در اكثر موارد براي درمان پرولاكتينوما نيازي به جراحي نخواهد بود. حتي اگر تومور كوچك نشود، دارودرماني تومورهاي غده هيپوفيز، از رشد بيشتر پرولاكتينوما جلوگيري مي‌كنند. در صورت موفقيت درمان، دارودرماني به شكل مادام‌العمر ادامه پيدا مي‌كند. به‌ندرت پيش مي‌آيد كه پرولاكتينوما نسبت به اين داروها مقاوم شود، پس در صورت استفاده بلندمدت از اين داروها، هنوز هم تأثير خود را حفظ مي‌كنند.

ساير روش‌هاي درمان تومورهاي غده هيپوفيز

علاوه بر دارودرماني، روش‌هاي ديگري هم براي درمان اين بيماران وجود دارد. برخي از اين روش‌ها به‌سادگي نظارت هميشگي بر بيماران هستند و در برخي ديگر بيمار نياز به جراحي پيدا مي‌كند. در ادامه با ما همراه باشيد تا با انواع روش‌هاي درمان تومور غده هيپوفيز آشنا شويد.

نظارت فعال

يكي از گزينه‌هاي افرادي كه در غده هيپوفيز خود تومور دارند ولي هيچ نوع علامتي از اين بيماري نشان نمي‌دهند و هورمون‌هاي آن‌ها هم به‌طور طبيعي فعاليت مي‌كنند، نظارت فعال است. نام اين رويكرد درماني را مي‌توان انتظار مراقبتي (watchful waiting) هم ناميد. در طول نظارت فعال، بيمار از نزديك و با معاينات و آزمايش‌هاي دوره‎اي، براي مشاهده علائم رشد يا پيشرفت تومور تحت كنترل قرار مي‌گيرد. درمان فعال كه مرحله بعدي نظارت فعال است، فقط در صورت بروز علائم تومور آغاز خواهد شد.

جراحي

جراحي، شامل برداشتن تومور و بخشي از بافت‌هاي سالم اطراف آن در حين عمل است. اين رايج‌ترين روش درماني براي مقابله با تومورهاي غده هيپوفيز است. اين عمل جراحي توسط يك جراح مغز و اعصاب انجام مي‌شود. معمولاً در طي عمل جراحي، كل تومور به‌صورت موفقيت‌آميز برداشته خواهد شد.

حدود 95 درصد عمل‌هاي جراحي براي از بين بردن تومورهاي غده هيپوفيز، از طريق مسير ترانسفنوئيد (transsphenoidal) انجام مي‌گيرند. يعني در حين جراحي بايد از مجراي بيني و در امتداد تيغه بيني كه 2 سوراخ بيني را جدا مي‌كند، عبور كنند. سپس جراح مغز و اعصاب، از طريق سينوس اسفنوئيد كه در بخش پاييني و پشت گلو قرار دارد، به غده هيپوفيز كه در پشت اين سينوس واقع‌شده است دسترسي پيدا مي‌كند. بقيه جراحي از طريق شكاف كرانيوتومي (craniotomy) جمجمه انجام مي‌شود. اين كار را مي‌توان با استفاده از ميكروسكوپ و يا آندوسكوپ كه يك لوله انعطاف‌پذير و بلند است و يا هر دو آن‌ها انجام داد. به‌اين‌ترتيب جراح مي‌تواند تومور را ببيند. هر دو روش درصورتي‌كه توسط يك جراح ماهر انجام بگيرند، به يك اندازه ايمن هستند.

پرتودرماني

پرتودرماني روشي براي از بين بردن سلول‌هاي تومور، با استفاده از اشعه ايكس داراي انرژي بالا يا ذرات ديگر است. به پزشكي كه در انجام پرتودرماني براي درمان تومورها تخصص دارد، آنكولوژيست (oncologist) گفته مي‌شود.

براي برخي از بيماران، به‌جاي دارودرماني تومورهاي غده هيپوفيز، از پرتودرماني استفاده مي‌شود. متداول‌ترين نوع پرتودرماني، پرتودرماني با اشعه خارجي است. در اين نوع درمان، اشعه‌ از طريق دستگاهي كه خارج از بدن قرار دارد، به بدن بيمار تابيده مي‌شود. يك رژيم يا برنامه پرتودرماني، همان برنامه درماني بيماران است كه معمولاً شامل تعداد مشخصي از درمان‌ها شده و طي دوره خاصي ارائه مي‎شود. پرتودرماني را مي‌توان با فوتون، پروتون يا اشعه گاما انجام داد هريك از اين روش‌هاي درماني، براي از بين بردن تومورهاي هيپوفيز مؤثر هستند. بسته به شرايط بيماري، از يكي از انواع پرتودرماني استفاده خواهد شد.

چه زماني از پرتودرماني استفاده مي‌شود؟

گاهي اوقات بخشي از تومور بعد از جراحي باقي مي‌ماند، در اين‌گونه موارد از پرتودرماني استريوتاكتيك (stereotactic) براي از بين بردن بخش باقيمانده استفاده مي‌شود. در اين نوع پرتودرماني، اشعه‌اي با دوز بالا به‌صورت مستقيم به تومور مي‌رسد.

البته همه بيماراني كه بخشي از تومور آن‌ها بعد از جراحي باقي مي‌ماند، نياز به پرتودرماني پيدا نمي‌كنند. دليلش هم اين است كه برخي از تومورهاي خوش‌خيم غده هيپوفيز، حتي در صورت باقي ماندن بخشي از تومور بعد از جراحي، دوباره رشد نمي‌كنند. اگر كل تومور برداشته شود، ديگر نيازي به پرتودرماني نخواهد بود.

درمان تومورهاي تهاجمي غده هيپوفيز

اگر توموري از همان ابتدا به بخش‌هاي ديگر بدن هم منتقل شود، پزشكان به آن تومور سرطاني متاستاتيك (metastatic) مي‌گويند. در صورت وقوع چنين اتفاقي، بايد با پزشكي كه تجربه درمان چنين تومورهايي را دارند صحبت كنيد. گزينه‌ي ديگر براي درمان اين تومورها، آزمايش‌ها باليني است.

نوع ديگر تومورهاي تهاجمي، تومورهايي هستند كه به‌سرعت در غده هيپوفيز رشد مي‌كنند و در ساختارهاي مجاور اين غده هم گسترش مي‌يابند. تومورهاي متاستاتيك و تومورهاي موضعي تهاجمي، سرعت رشد و گسترش بسيار بالايي دارند. دارودرماني تومورهاي غده هيپوفيز بيشتر بر روي آدنوم‌ها مؤثر است. بااين‌حال، بسياري از تومورهاي هيپوفيز، حتي درصورتي‌كه تهاجمي باشند، رشد سريعي ندارند.

بنابراين در صورت ابتلا به اين نوع تومورها، ممكن است برنامه درماني بيمار تركيبي از جراحي و پرتودرماني باشد.

جمع‌بندي

بعد از انجام دارودرماني تومورهاي غده هيپوفيز و يا ساير روش‌هاي مقابله با تومور كه در اين بخش ذكر شدند، بايد علائم بيمار چك شود. زماني بيمار بهبود پيدا مي‌كند كه ديگر هيچ نشانه‌ و علائمي از وجود تومور در بدن قابل‌تشخيص نباشد. بسياري از بهبودها دائمي هستند، بااين‌حال بهتر است كه به‌صورت مداوم با پزشك خود صحبت داشته باشيد.